ถนนที่เดินผ่าน อาคารที่มองเห็น "กาดหลวง"

กาดของคนเชียงใหม่หรือตลาดของคนไทยล้วนมีบทบาทสำคัญในชีวิตประจำวันมาช้านาน   นอกจากจะเป็นสถานที่แลกเปลี่ยนสินค้าแล้ว ยังเป็นจุดนัดหมาย แหล่งพบปะพูดคุยของผู้คนในชุมชน  อีกทั้งเป็นจุดเริ่มต้นหรือสิ้นสุดการเดินทางระหว่างชุมชน ความอุดมสมบูรณ์ของพืชผักผลไม้แบบเมืองร้อน ทำให้ตลาดคึกคักตลอดเวลา พ่อค้าแม่ขายนำผลิตผลมาเสนอทั้งที่ยังไม่ได้แปรรูป หรือปรุงเป็นอาหารพร้อมรับประทาน ในยุคสมัยที่ยังไม่มีเครื่องเย็นเก็บรักษา คนเชียงใหม่ก็เหมือนคนไทยทั่วไปที่นิยมไปตลาดทุกวัน วันละหลายครั้ง

          เมืองเชียงใหม่จึงมีตลาดหลายแห่ง แต่ละแห่งมีชื่อเสียงในเรื่องสินค้าต่างกัน รวมทั้งวันเวลาเปิดบริการ ตอนผมเป็นเด็กก็จะรับรู้ว่ากาดประตูเชียงใหม่ขายอาหารเช้า ส่วนกาดสมเพชรมีอาหารขายตอนเย็น สำหรับกาดหลวงหรือตลาดวโรรสที่เป็นตลาดหลักของเมืองเชียงใหม่ นอกจากจะมีสินค้าทุกชนิดแล้วยังมีอาหารขายทั้งวัน แต่กระนั้นรายการอาหารไม่เหมือนกัน หรือตัวพ่อค้าแม่ค้าเป็นคนละคน

          ผมโชคดีที่บ้านอยู่ในตลาด พอโตรู้ความแม่ก็ให้โอกาสซื้อหาอาหารเช้าเอง เจ้าประจำของผมคือป้าแดง รายการอาหารโปรดของผมคือ หมี่กรอบที่มีแต่เส้นหมี่เคลือบสีแดงหวาน แกงเทโพที่มีแต่ผักบุ้ง เพราะผมไม่ชอบเครื่องปรุงอื่นหรือเนื้อปลา ผมน่าจะซื้ออยู่นานหลายปีจนกลายเป็นลูกค้าคนสำคัญ ป้าแดงจึงลัดคิวให้ก่อน โดยออกตัวแทนว่า เด็กเล็กจะรีบไปเรียนหนังสือ (ฮา)

          ที่จริงป้าแดงยังมีรายการอาหารอื่นที่แม่และพี่สาวซื้อเป็นประจำ อย่างเช่นแกงไก่ ไส้อั่ว เป็นต้น  ส่วนแม่ค้าคนอื่นที่ซื้อกันเป็นประจำก็มีแกงโฮะป้าศรี ขนมหวานพี่นวล ส่วนข้าวเหนียวนั้นต้องพี่ดีคนสวยที่หุงข้าวเหนียวขาวนิ่มอร่อย ยังมีหมูกรอบเป็ดย่างที่พ่อค้าเป็นชายหนุ่มร่างบึ้ก พวกเราจึงเรียกขานว่าชายงาม เพราะเคยมีตำแหน่งระดับจังหวัดมาก่อน

          บรรดาแม่ค้าที่ผมยังจำได้ จำไม่ได้และที่ไม่ได้ซื้อประจำ ส่วนใหญ่จะขายอาหารเฉพาะตอนเช้าเท่านั้น สายหน่อยอาหารหมดก็ถึงเวลาเก็บร้านกลับบ้าน

          ช่วงเวลาก่อนเที่ยงแม่ค้าชุดใหม่จะปรุงอาหารมาร้อนๆ เจ้าประจำของพวกเราชื่อป้าแดงเหมือนกัน แต่แน่ละรายการอาหารและรสชาติจะต่างกัน 

          สำหรับอาหารมื้อเย็นก็จะมีแม่ค้าอีกชุดมาแทนที่ รายการอาหารก็จะต่างไปหรือรสชาติต่างไป  เพียงแต่ว่าพี่สาวผมขยันปรุงอาหาร ผมจึงจำแม่ค้าขายอาหารมื้อเย็นไม่ได้สักคน

          รวมแล้วในกาดหลวงแห่งเดียวมีแม่ค้าพ่อค้ามากมายทั้งที่หมุนเวียนขายอาหารแต่ละมื้อ หรือขายของอื่นตลอดทั้งวัน ส่วนใหญ่จะขายต่อเนื่องกันนาน จนผมรู้สึกคุ้นเคยเหมือนกับญาติ ยิ่งถ้าเป็นพ่อแม่เพื่อนก็เลยเหมือนครอบครัวเดียวกัน มีบางคนที่เลิกขายเพราะอายุมากหมดแรง บางคนย้ายภูมิลำเนาตามลูกหลาน เช่นเดียวกับคนซื้อก็มีที่ตายจากกันไป จึงกลายเป็นว่าไม่เพียงแค่มีคนขายใหม่มา คนซื้อใหม่ก็เพิ่มเข้ามาเหมือนกัน 

          ด้วยเหตุนี้กาดหลวงในความทรงจำของผมจึงคึกคักมีชีวิตชีวายิ่งนัก แม้ว่ากาดหลวงวันนี้ยังคงคึกคักเหมือนในอดีต แต่บรรยากาศนั้นเปลี่ยนไป กาดหลวงวันนี้ไม่เหมือนเดิม กลายเป็นตลาดสำหรับนักท่องเที่ยว รายการอาหารมีแต่ไส้อั่ว น้ำพริกหนุ่มและแคบหมู หรือพืชผักผลไม้เมืองหนาว ทุกร้านมีรายการอาหารหรือสินค้าเหมือนกัน ส่วนใหญ่เป็นคนใหม่ที่มาเซ้งร้านจากคนเก่า คนซื้อส่วนใหญ่ก็เป็นนักท่องเที่ยว มาซื้อครั้งเดียวแล้วก็หายไป จึงกลายเป็นว่าไม่มีใครรู้จักใคร ความสัมพันธ์ก็แค่ซื้อแค่ขายกันเท่านั้น

          ด้วยเหตุนี้กาดหลวงวันนี้จึงเป็นเหมือนกิจการโมเดิร์นเทรดทั่วไปที่ไร้ชีวิตชีวา

ผู้เขียน  :  ปริญญา  ตรีน้อยใส

นามปากกาของ ศ.ดร.บัณฑิต  จุลาสัย

เจ้าของหนังสือด้านสถาปัตยกรรม ถูกยกย่องจาก Dictionnaire de L'Architecture du XXe Siecle, Editions Hazan, Paris 1996

เป็น 1 ใน 3 สถาปนิกไทยประจำคริสต์ศตวรรษที่ 20