สวนลอยฟ้าเจ้าพระยา สะพานเชื่อมเมืองแห่งใหม่ในกรุงเทพฯ
เปิดตัวแล้วเมื่อ 25 มิ.ย.63 กับ สวนลอยฟ้าเจ้าพระยา (Chao Phraya Sky Park) จุดเชื่อมต่อแห่งใหม่ของการเดินทางระหว่างฝั่งธนบุรีกับฝั่งพระนคร
สวนลอยฟ้าเจ้าพระยา
ที่ทุกคนเคยรู้จักกันในชื่อ สะพานด้วน โครงสร้างที่ถูกทิ้งร้างมากว่า 30 ปีของโครงการรถไฟฟ้าสายแรกของประเทศไทยในชื่อ ‘รถไฟฟ้าลาวาลิน’ วันนี้เริ่มเปิดให้ทุกคนเข้าไปใช้งาน โครงการที่เกิดจากความร่วมมือระหว่างสำนักการวางผังและพัฒนาเมือง ร่วมกับ การทางพิเศษแห่งประเทศไทย และศูนย์ออกแบบและพัฒนาเมือง (UddC) โดยทางศูนย์ออกแบบและพัฒนาเมือง จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (UddC-CEUS)จะรับหน้าที่ศึกษาและออกแบบโดย ร่วมกับบริษัท ภูมิสถาปนิก LANDPROCESS และบริษัทสถาปนิก N7A ในการปรับปรุงภูมิทัศน์ให้เป็นสวนสาธารณะลอยฟ้าที่มีทางเดินและทางจักรยาน ความยาว 280 เมตร ความกว้าง 8.50 เมตร พร้อมติดตั้งราวกันตกความสูง 2-3 เมตร ลิฟต์สำหรับผู้พิการ และผู้สูงอายุที่มาใช้บริการ ภายใต้การใช้งบประมาณเพียง 3 ล้านเหรียญสหรัฐหรือประมาณ 120 ล้านบาท
ลดคาร์บอนไดออกไซด์
จากการคำนวนของคณะผู้ศึกษา สวนลอยฟ้าจะช่วยลดปริมาณคาร์บอนไดออกไซด์ที่ลดถึง 15 % เนื่องจากอัตราการใช้รถยนต์ในพื้นที่ที่ต่ำลง นอกเหนือจากวัตถุประสงค์หลักของการเชื่อมต่อการสัญจรแล้ว ด้วยสะพานที่มีความกว้างกว่า 8 เมตร เมื่อปรับเป็นทางเท้าและจักรยานแล้ว ยังมีพื้นที่และความสามารถในการรับน้ำหนักเหลือพอที่จะใช้ปลูกต้นไม้และสร้างพื้นที่เอนกประสงค์เพิ่มความร่มรื่นของพื้นที่สีเขียวทางตั้งบนสะพาน
ด้วยพื้นที่กว่า 22,400 ตารางเมตร เหนือแม่น้ำเจ้าพระยาแห่งนี้ จึงได้ทำหน้าที่เป็นสวนสาธารณะย่อมๆ ที่คนเมืองและนักท่องเที่ยว สามารถขึ้นไปใช้งานเพื่อการพักผ่อนหย่อนใจ ด้วยการออกแบบที่สร้างให้เกิดทางเดินต่างระดับ และ ลานอัฒจันทร์ (Amphitheatre) สามารถชมวิวทิวทัศน์ของคุ้งแม่น้ำเจ้าพระยาได้อย่าง 360 องศา และการออกแบบโครงสร้างหลังคาคลุมในการจุด เพื่อใช้ในการรองรับกิจกรรมที่หลากหลายในช่วงเวลาที่แตกต่างกันของวัน แนวคิดเหล่านี้ได้ผสานสวนลอยฟ้าแห่งนี้ เข้ากับการเชื่อมต่อสวนเชิงสะพานเดิมทั้งสองฝั่งแม่น้ำได้อย่างไร้รอยต่อ โดยไม่มีการทำลายต้นไม้ แต่ปลูกต้นไม้ใหญ่เพิ่มถึง 172 ต้น
ทำไมต้องมี..สะพานเชื่อมเมือง
ด้วยจุดชมวิวออกเป็น 3 จุด ประกอบด้วย ลานอรุณรุ่ง ใจเจ้าพระยา และลานตะวันรอน เพื่อส่งเสริมให้เป็นแหล่งท่องเที่ยว Landmark แห่งใหม่ของกรุงเทพมหานครที่มีชีวิตชีวา และความหมายให้แก่ย่านเมืองเก่าทั้ง 2 ฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา ทำหน้าที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศ ที่มีแหล่งท่องเที่ยวหลายแห่งและมีความหลากหลายด้านวัฒนธรรม
โดยสวนลอยฟ้าเจ้าพระยาเปิดให้ประชาชนและนักท่องเที่ยวเข้าใช้บริการได้ทุกวัน ตั้งแต่เวลา 05.00 – 20.00 น. และต้องปฏิบัติตามข้อกำหนดของสำนักงานสวนสาธารณะ กทม. สามารถเดินทางโดยสารรถประจำทางมาลงที่ใต้สะพานพุทธ ได้แก่ สาย 3, 7ก, 9, 42, 8, 73, 73ก และ 82 หรือเดินทางด้วยเรือด่วนเจ้าพระยาขึ้นที่ท่าเรือสะพานพุทธ (เฉพาะเรือด่วนธงสีส้ม) และเรือประจำทาง (แบบธรรมดา ไม่มีธง) รวมถึงการใช้บริการรถไฟฟ้า MRT มาลงที่สถานีสนามไชย
ในด้านภูมิสถาปัตยกรรม มุ่งเน้นการใช้งาน บำรุงรักษาง่าย โดยเลือกใช้พันธุ์พืชที่เหมาะสมกับสภาพอากาศของกรุงเทพมหานคร มีต้นมะกอกน้ำเป็นไม้ยืนต้นหลัก และพันธุ์พืชอีกนานาชนิด เช่น ชาข่อย ใบต่างเหรียญ รัก หญ้าหนวดแมว ยี่โถ ชงโค ต้อยติ่ง เอื้องหมายนา เพิ่มพื้นที่สีเขียวและต้นไม้ให้เมือง รวมทั้ง พืชบนสวนลอยฟ้ายังมีประโยชน์กับแมลงและระบบนิเวศโดยรวมด้วย
‘สะพาน’ องค์ประกอบสำคัญของเมือง
ช่วงสองทศวรรษที่ผ่านมา สะพานเป็นหนึ่งในธงนำของโครงการฟื้นฟูเมืองทั่วโลก ที่เกิดการปฏิวัติการสัญจรเมืองจากรถยนต์ย้อนกลับสู่การเดินเท้าและจักรยาน สะพานในฐานะสาธารณูปโภคของเมืองต้องปรับเปลี่ยนบทบาทอีกครั้ง ไม่ได้เป็นแค่ “โครงสร้างที่ทอดยาวเพื่อเป็นทางสัญจรผ่านของรถยนต์ข้ามสิ่งกีดขวางเชิงภูมิศาสตร์” อีกต่อไป แต่ได้ Re-program หรือปรับเปลี่ยน+เพิ่มเติมประโยชน์ใช้สอยร่วมสมัยเข้าไป อาทิ ทางเท้า ทางจักรยาน จุดหยุดพัก จุดชมวิว หรือแม้กระทั่งสวนสาธารณะและพื้นที่สีเขียว
ยกตัวอย่างโครงการพัฒนาฟื้นฟูสะพานข้ามแม่น้ำ ที่จัดได้ว่าเป็นธงนำการฟื้นฟูเมืองที่ได้รับการกล่าวถึงได้ระดับโลก บ้างก็สำเร็จ บ้างก็ยังอยู่ระหว่างการเจรจาต่อรอง ดังนี้
Garden Bridge, London
โครงการ Garden Bridge เป็นโครงการก่อสร้างสะพานข้ามแม่น้ำที่คนทั่วโลกจับตา สร้างขึ้นเพื่อใช้ข้ามแม่น้ำเธมส์ที่ไหลผ่านใจกลางกรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ มีขนาดความยาว 367 เมตร กว้าง 30 เมตร ได้รับการออกแบบโดยบริษัทสถาปนิกชื่อดังอย่าง Heatherwick Studio
โครงการตั้งอยู่บริเวณ Southbank เพื่อเชื่อมต่อการสัญจรระหว่างฝั่งสถานีรถไฟใต้ดิน Temple กับ Southark และ Waterloo โดยแนวคิดหลักของการออกแบบ Garden Bridge นอกจากเพื่อการเชื่อมต่อการสัญจรด้วยเท้า คือการสร้างสวนสาธารณะและปลูกพืชพรรณบนสะพาน เพื่อเป็นพื้นที่พักผ่อนหย่อนใจ และจุดชมวิวแห่งใหม่ให้กับเมือง
หลังเปิดตัวโครงการในปี 2017 ได้เกิดประเด็นร้อนและการประท้วงต่อต้าน เพราะการก่อสร้างจำเป็นต้องตัดต้นไม้เก่าบริเวณเชิงสะพานกว่า 20-30 ต้น และเกิดข้อสงสัยถึงความจำเป็นในการสร้างสะพานคนเดินแห่งนี้ ซึ่งตั้งอยู่ไม่ไกลจากสะพานคนเดินถึง 2 แห่ง ได้แก่ สะพานโกลเดนจูบิลี (Golden Jubilee Bridge) กับสะพานแบล็กไฟร์เออร์ส (Blackfrairs Bridge )ประกอบกับงบประมาณการลงทุนมหาศาลกว่า 254 ล้านเหรียญหรือ 7,900 ล้านบาท ซึ่งได้มาจากงบของเมือง TFL (Transportation of London) และเงินบริจาคประชาชน เป็นเหตุให้โครงการถูกระงับไปอย่างไม่มีกำหนด
Pier 55, New York
A New Floating Island Park ของเมืองนิวยอร์ก สหรัฐอเมริกา อีกหนึ่งโครงการที่ได้รับการออกแบบโดยบริษัทสถาปนิกชื่อดังอย่าง Heatherwick Studio ร่วมกับ Mathews Nielsen นักออกแบบภูมิสถาปัตยกรรม แม้ไม่ได้อยู่ในรูปแบบของสะพาน ที่เชื่อมต่อการสัญจรทางเท้าข้ามแม่น้ำ แต่อยู่ในรูปแบบของสวนสาธารณะที่ชะโงกลงไปในแม่น้ำฮัตสัน (offshore park) บริเวณย่านแมนฮัตตันฝั่งตะวันตก ซึ่งมีขนาด 9,712.46 ตารางเมตร และมีความสูงที่แตกต่าง ตั้งแต่ 4.5 เมตร ถึง 19 เมตร
โครงการนี้มีแนวคิดหลักในการปรับเปลี่ยนพื้นที่ท่าเรือเก่า (Pier 54) ให้กลายเป็นพื้นที่สาธารณะแห่งใหม่ของมหานครนิวยอร์ก พื้นที่ใช้สอยประกอบด้วยลานกิจกรรม แหล่งเรียนรู้ สถานที่พักผ่อนหย่อนใจ ฯลฯ ออกแบบเส้นทางเดินภายใต้นิเวศที่ร่มรื่นและสมบูรณ์ มีเป้าหมายดึงดูดนักท่องเที่ยวและพลิกฟื้นย่านโดยรอบ ปัจจุบันโครงการอยู่ในขั้นตอนการก่อสร้าง คาดว่าแล้วเสร็จในปี 2021 ด้วยงบก่อสร้าง 250 ล้านเหรียญหรือประมาณ 7,800 ล้านบาท
The 11th Street, Washington, D.C.
โครงการ The 11th Street เป็นอีกหนึ่งเมกะโปรเจ็กของกรุงวอชิงตันดีซี สหรัฐอเมริกา สร้างข้ามแม่น้ำ Anacostia สะพานแห่งนี้ไม่ได้สร้างเพียงเพื่อเชื่อมต่อโครงข่ายการสัญจรของเมือง แต่ยังโดดเด่นด้วยการออกแบบสถาปัตยกรรม (Iconic) เพื่อเป็นต้นแบบของเมืองสุขภาวะในระดับโลก โดย OMA บริษัทสถาปนิกชื่อดังเป็นชนะการประกวดแบบจากคะแนนโหวตของสาธารณะ สะพานมีพื้นที่รวมกว่า 4,000 ตร.ม. แบ่งพื้นที่ใช้สอยหลากหลาย อาทิ พื้นที่จัดแสดง คาเฟ่ ลานกิจกรรม และแปลงเกษตร (Urban Agriculture) ที่จะสร้างพื้นที่กิจกรรมแห่งใหม่ให้กับเมือง
ขณะนี้ โครงการยังคงอยู่ในขั้นตอนของการออกแบบ โดยการรับผิดชอบโครงการจากรัฐบาลกับองค์กรไม่แสวงผลกำไรในท้องถิ่น มีงบประมาณก่อสร้าง 45 ล้านเหรียญหรือ 1,395 ล้านบาท ปัจจุบันมีแนวคิดจะระดมทุนมูลค่า 1 ล้านเหรียญจากผู้บริจาคทั้งภาครัฐและเอกชน และได้รับเงินสนับสนุนจำนวน 14.5 ล้านเหรียญจากรัฐบาลดีซี และประเด็นด้านงบประมาณ และเสียงวิพากษ์จากชุมชน เรื่องของการสร้างให้เกิดปรากฏการณ์ Gentrification ทำให้ปัจจุบันโครงการได้ถูกเลื่อนเรื่อยมา
Providence River Pedestrian Bridge, Rhode Island
โครงการสะพานคนเดินแห่งนี้เป็นการใช้โครงสร้างเก่าของสะพานรถยนต์เดิม เมื่อกว่า 20 ปีที่แล้ว (I-195 highway) ของเมือง โรดไอส์แลนด์ สหรัฐอเมริกา โดยการออกแบบของบริษัทสถาปนิก Inform Studio แนวคิดเริ่มต้นตั้งแต่ปี 2008 โดยรัฐสภา Rhode Island’s Congressional Delegation ร่วมด้วยการผลักดันของ Jewelry District Association และ The Providence Foundation ให้มีการจัดการประกวดแบบสะพานคนเดินแห่งนี้มีความยาว 140 เมตร เชื่อมต่อการสัญจรสองฝั่งของเมือง (East-West Side) เชื่อมสวนสาธารณะของสองฝั่งแม่น้ำ Providence และเชื่อมต่อท่าเรือสำคัญ 5 จุด
โครงการนี้ได้เริ่มก่อสร้าง 2016 และเสร็จสมบูรณ์ในปี 2019 ด้วยงบประมาณ 22 ล้านเหรียญหรือ 660 ล้านบาท ซึ่งได้รับการวิพากษ์ว่าสูงกว่างบประมาณตั้งต้นไปอย่างมาก
สะพาน เมือง อนาคต?
จากกรณีศึกษาทั้ง 5 แห่งที่ได้หยิบยกขึ้นมา แสดงให้เห็นถึงความสำเร็จ อุปสรรค และความซับซ้อนที่แตกต่างกันของการพัฒนาโครงการ ที่มีเป้าหมายในการสร้างให้เกิดคุณภาพชีวิตของคนและเมืองที่ดีขึ้น
วันนี้สะพาน ที่เราข้ามแม่น้ำไปทำงานและข้ามกลับบ้านอยู่ทุกวัน จึงไม่ได้ถูกให้ค่าแค่เพียงโครงสร้างที่ใช้ในการเชื่อมต่อการสัญจรอีกต่อไป แต่ได้ถูกสรรค์สร้างให้กลายเป็นหนึ่งในยุทธศาสตร์สำคัญของการเชื่อมต่อทั้งมิติทางเศรษฐกิจและสังคม ที่สร้างให้เกิดคุณประโยชน์ต่อคนและเมืองอย่างแท้จริง
ผู้เขียน
ปรีชญา นวราช สถาปนิกผังเมือง
ที่มาข้อมูล
The Urbanis: ‘สวนลอยฟ้าเจ้าพระยา’ : ความหวังและความเป็นไปได้ใหม่ ในการเติมสีเขียวให้เมือง เชื่อมเมือง เชื่อมชุมชน ให้ผู้คนเดินได้
โครงการ “กรุงเทพ 250” www.bangkok250.org หรือ facebook : bangkok250
Dezeen: “Waterloo Garden Bridge is better than the Garden Bridge”
The Guardian: By the busload: £940m bill for Boris Johnson’s mayoral ‘vanity projects’
The Guardian: Garden Bridge v Pier 55: why do New York and London think so differently?
ArchDaily: Heatherwick’s Little Island is Taking Shape off New York’s Shoreline
ArchDaily: OMA + OLIN Selected to Design D.C.’s 11th Street Bridge Park
Aasarchitecture: Pier 55 a new floating island park by Thomas Heatherwick
https://oma.eu/
Providence River Pedestrian Bridge