วิธีทำเตาเผาถ่านให้เหมาะสำหรับครัวเรือน

การใช้ถ่านเป็นเชื้อเพลิงเพื่อประกอบอาหาร เป็นวิถีชีวิตที่อยู่คู่กับสังคมไทยมานาน โดยเฉพาะในสังคมชนบท การเผาถ่านไว้ใช้เอง นอกจากเป็นประโยชน์ใช้สอยภายในครัวเรือน ช่วยประหยัดค่าใช้จ่ายแล้ว ยังสามารถนำไปขายเพื่อสร้างรายได้ให้กับครอบครัวได้อีกเช่นกัน นอกจากนั้น การเผาถ่านยังสามารถผลิตน้ำส้มควันไม้ (Wood Vinegar) เป็นผลพลอยได้ สามารถนำไปใช้งานในภาคเกษตรกรรม ปัจจุบันการเผาถ่านทำได้ง่ายขึ้น Baania ขอแนะนำวิธีทำเตาเผาถ่านใช้ในบ้านมาฝากกัน

เตาเผาถ่านคืออะไร และทำอะไรได้บ้าง

เตาเผาถ่าน เป็นกระบวนการคาร์บอนไนเซชั่น (Carbonization) โดยการใช้ความร้อนไล่ความชื้นของไม้ที่อยู่ในเตา ซึ่งจะไม่มีการลุกไหม้ของไม้ ความร้อนจะเข้าไปทำปฏิกิริยากับเนื้อไม้ ทำให้ไม้กลายเป็นถ่าน ซึ่งปัจจุบันนี้วิธีทำเตาเผาถ่านนิยมใช้ถัง 200 ลิตร มาทำเตาเผา เพราะใช้พื้นที่น้อย เผาได้ไว ช่วยลดสารก่อมะเร็งที่อยู่ในถ่านจากขั้นตอนการเผาแบบเดิม ๆ และยังผลิตถ่านบริสุทธิ์สำหรับการใช้งาน ซึ่งสะดวกกับภาคครัวเรือน เพราะวัสดุหาได้โดยทั่วไป และสามารถลงมือทำได้เองแบบครบวงจร

นอกจากถ่านบริสุทธิ์ที่ได้จากเตาเผาถ่านแล้ว ยังเกิดกระบวนการผลิตน้ำส้มควันไม้ ที่ได้มาจากควันที่เกิดจากการเผาถ่าน สามารถนำไปใช้ประโยชน์ต่าง ๆ ได้ เพราะน้ำส้มควันไม้มีสารประกอบมากมาย นำไปใช้เป็นสารปรับปรุงสภาพดิน ใช้เป็นสารป้องกันและกำจัดศัตรูพืช เร่งการเจริญเติบโตของพืช หรือนำไปผลิตสารปรับผิวนุ่ม สารดับกลิ่นตัว ยาเกี่ยวกับโรคผิวหนัง หรือใช้ในงานอุตสาหกรรม เช่น อาหารรมควัน การย้อมผ้า หรือผลิตเป็นสารป้องกันเนื้อไม้ได้ด้วยเช่นกัน

อุปกรณ์ในการทำเตาเผาถ่าน

• เตาเผาถ่านแบบตั้ง

1. ถังน้ำมันหรือถังเหล็ก ขนาด 200 ลิตร
2. ท่อเหล็กสำหรับทำท่อปล่อยควัน จำนวน 3 ท่อ
3. ฝาปิดถังน้ำมัน หรือถังเหล็ก
4. ปลายท่อเหล็ก สำหรับทำส่วนควบแน่นน้ำส้มควันไม้
5. ตะแกรงสำหรับรองไม้ด้านในถัง
6. ช่องถาดสำหรับใส่เชื้อเพลิง

• เตาเผาถ่านแบบนอน

1. ถังน้ำมัน หรือถังเหล็ก ขนาด 200 ลิตร
2. ท่อซีเมนต์ใยหิน ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางไม่ต่ำกว่า 4 นิ้ว
3. ข้องอ 90 องศา ขนาดเดียวกับท่อซีเมนต์
4. ขี้เถ้าแกลบ
5. ไม้ไผ่ เส้นผ่านศูนย์กลางไม่ต่ำกว่า 3 นิ้ว
6. อิฐบล็อก
7. ดินเหนียว ดินทราย
8. ภาชนะสำหรับกักเก็บน้ำส้มควันไม้ (ไม่ควรใช้เป็นโลหะ)

วิธีทำเตาเผาถ่าน

• เตาเผาถ่านแบบตั้ง

1. เชื่อมตะแกรงสำหรับรองไม้ในถัง วัดให้สูงจากก้นถัง 20 เซนติเมตร
2. เจาะรูข้างถังสูงกว่าก้นถัง 15 เซนติเมตร จำนวน 3 รู เชื่อมท่อควันทั้ง 3 ท่อ หักมุม 90 องศา ให้ท่อขนานกับถังเหล็ก และสูงกว่าฝาถังประมาณ 20 เซนติเมตร
3. ปลายท่อทั้ง 3 ท่อ เชื่อมท่อเหล็กครอบไว้ ประมาณ 20 เซนติเมตร
4. เจาะรูท่อ ช่วงที่หักมุม 90 องศา กว้างประมาณ 1 เซนติเมตร เพื่อให้ควันที่กลั่นตัวเป็นน้ำไหลออก
5. เจาะด้านข้างถัง 200 ลิตรด้านล่าง สูงจากพื้น 15 เซนติเมตร กว้าง 15 เซนติเมตร ทำเป็นฝาปิด-เปิด สำหรับเปิดเพื่อใส่ฟืน และปิดเพื่อดับไฟ

• เตาเผาถ่านแบบนอน

1. ตัดฝาถัง 200 ลิตรออก 1 ด้าน เจาะรูที่ฝาขนาด 20x20 เซนติเมตร ทำให้ฝาสามารถเปิด-ปิดได้ 
2. ฝาอีกด้าน ไม่ต้องตัด เจาะรูกลมเส้นผ่านศูนย์กลาง 4 นิ้ว
3. ปูพื้นด้วยทราย หรือดินทราย ให้มีความกว้างยาว เท่ากับขนาดถังในแนวนอน 
4. ประกอบ 90 องศา กับท่อซีเมนต์ เข้ากับรูด้านที่เจาะ 4 นิ้ว ประสานรอยต่อด้วยดินเหนียว หรือขี้เถ้าแกลบ
5. เทดินเหนียวคลุมทั้งด้านบน และด้านข้างทั้งสองด้าน ให้มีความหนาของดินประมาณ 30 เซนติเมตร 
6. ขณะเผาเมื่อปิดฝาถังแล้ว ให้นำอิฐบล็อกมาวางอุดไว้ แล้วกลบด้วยดินเหนียว หรือขี้เถ้าแกลบอีกชั้นหนึ่ง

ขั้นตอนการเผาถ่าน

เตาเผาถ่านแบบแนวตั้งและแบบแนวนอน มีวิธีการเผาถ่านที่คล้าย ๆ กัน ดังนี้

1. นำไม้ที่จะเผาใส่ในเตา ไม่ควรใช้ไม้สด ทางที่ดีควรตัดไม้เตรียมไว้ก่อนประมาณ 2 สัปดาห์ ควรเลือกขนาดให้ใกล้เคียงกัน
2. จุดไฟบริเวณช่องเชื้อเพลิง คอยเติมฟืนเข้าไปเรื่อย ๆ ใช้เวลาประมาณ 2-4 ชั่วโมง ขึ้นอยู่กับความแห้งของความชื้นไม้
3. จะเกิดควันสีขาว จากกระบวนการใช้ความร้อนไล่ความชื้นของไม้ที่อยู่ในเตา เมื่อไม้เริ่มกลายเป็นถ่าน ควันจะเปลี่ยนเป็นสีขาวปนเทา
4. ช่วงควันสีขาวเทา ให้หยุดการเติมเชื้อเพลิง และเริ่มเก็บน้ำส้มจากควันไม้ได้ โดยนำภาชนะรองที่รูรับน้ำส้มควันไม้ที่เจาะเตรียมไว้
5. หลังหยุดเติมเชื้อเพลิง ให้ปิดช่องเติมเชื้อเพลิงให้แคบลง เหลือไว้เพียง 1 ใน 4 
6. ควันจะเริ่มเปลี่ยนเป็นสีฟ้า จนกลายเป็นควันใส ให้เปิดหน้าเตาเพื่อให้อากาศเข้าไปทำปฏิกิริยากับถ่าน เพื่อจะทำให้ได้ถ่านบริสุทธิ์ ลดสารก่อมะเร็ง ขั้นตอนนี้ใช้เวลาประมาณ 30 นาที
7. หลังจากนั้นให้ปิดปล่องควันทั้งหมด โดยหาอะไรมาครอบไว้ พร้อมกับปิดหน้าเตา
8. ทิ้งไว้ให้เตาเผาถ่านเย็นลง ประมาณ 3- 4 ชั่วโมง หรือทิ้งไว้ค้างคืน ตอนเช้าก็สามารถมาเก็บถ่านไปใช้งาน และทำการเผาครั้งต่อไปได้

การเผาถ่านแบบดั้งเดิมในสมัยก่อน ทำให้ได้ถ่านที่ไม่มีคุณภาพ แตกต่างกับปัจจุบันที่มีการพัฒนาเทคโนโลยีในการทำเตาเผาถ่านมากขึ้น ทำให้ได้ถ่านที่มีคุณภาพไม่เกิดผลเสียต่อสุขภาพ แถมยังได้คุณประโยชน์ด้านอื่น ๆ อีกมากมาย ซึ่งทุกคนก็สามารถเรียนรู้วิธีทำเตาเผาถ่าน เหมาะสำหรับครัวเรือน เพื่อทำขึ้นเองได้ ทั้งยังนำไปใช้ให้เกิดประโยชน์ต่อครอบครัว และชุมชนที่อยู่อาศัยได้อีกด้วย